Ăn trầu là một phong tục truyền thống ở Việt Nam, và lịch sử của nó có thể bắt nguồn từ thời xa xưa. Miếng trầu liên quan đến câu chuyện cổ tích “Trầu Cau” đầy tình nghĩa anh em. Miếng trầu xuất hiện nhiều trong cuộc sống hàng ngày của người Việt Nam. Có câu “miếng trầu là đầu câu chuyện”, miếng trầu được dùng để mời khách đến chơi nhà.
Mâm cỗ cúng gia tiên cũng cần có miếng trầu. Có đĩa trầu cau trong tiệc cưới để chung vui. Miếng trầu còn là biểu tượng của tình yêu đôi lứa. Miếng trầu là miếng trầu đầu tiên của người vợ, người chồng, nó gắn kết hôn nhân giữa người nam và người nữ thành sợi dây tình nghĩa vợ chồng. Để sính lễ cho nhà gái, nhà trai không thể thiếu lá trầu, quả cau.
Ngày xưa, người ta ăn trầu để bảo vệ răng miệng. Các chất gây kích ứng của trầu không và trầu không sẽ làm nướu co lại và quấn chặt quanh chân răng. Răng cứng không lung lay. Trong y học cổ truyền, người Việt Nam xưa thường dùng quả cau và quả cau. Là thần dược chống sốt rét rừng, tôi đã từng đi săn sâu trong rừng, xuống biển mò ngọc trai, săn mồi …
Tục ăn trầu được truyền từ bao thế hệ
Mời trầu khách Theo tục ăn trầu, khi khách đến nhà, trước tiên; chủ nhà phải mang một cái bát có đựng nước kèm theo một cái muỗng (môi); đặt trên một cái đài để khách súc miệng. Sau đó, chủ nhà mang khay trầu ra tiếp đãi. Trên khay có đĩa đựng trầu, đĩa dựng cau, hủ vôi; hộp thuốc xỉa, dao, đĩa đựng vỏ giấy, vỏ cau… dưới chân lúc nào cũng có một ống nhổ lớn; để khách nhổ bả trầu, nước trầu. Nếu khách là người ở tuổi trung niên, có thể nhai miếng trầu trực tiếp; và tận hưởng hương vị cay, thơm của miếng trầu. Nếu là người già, sẽ cho miếng trầu tiêm vào ống ngoáy; để ngoáy cho mềm và sau đó mới nhai trầu.
Bộ dụng cụ ăn trầu trưng bày được làm bằng nhiều nguyên liệu da dạng; từ đồng, bạc cho đến gốm, bao gồm cơi đựng trầu, bình vôi, chìa vôi; ống nhổ, dao bổ cau, ống ngoáy, chìa ngoáy. Hoa văn trang trí dụng cụ ăn trầu thường là những nét hoa văn; chạm trổ về phong cảnh quê hương đất nước, hoa lá hay động vật.
Trầu có vị độc lạ như thế nào?
Miếng trầu gồm bốn loại nguyên liệu: Cau (vị ngọt), lá trầu không (vị cay); rễ (vị đắng), vôi (vị nóng). Cây cau vươn cao biểu tượng của trời (dương). Vôi chất đá biểu tượng của đất (âm). Dây trầu mọc từ đất, quấn quýt thân cây cau; biểu tượng cho sự trung gian. Miếng trầu gồm miếng cau; lá trầu quết vôi, phụ thêm miếng vỏ cây chát (miếng rễ).
Ăn trầu cau thì miếng trầu có vị ngọt của hạt cau, vị cay ở lá trầu; chát nóng từ vôi, cái bùi của rễ… tất cả như tạo nên sự kích thích; làm cho thơm miệng, đỏ môi…
Ngày nay, ở Hà Nội hầu như chỉ những người trên 60 tuổi mới ăn trầu cho nên Hà Nội không còn cảnh mời trầu như A.de Rovodes – một người Pháp nói về việc ăn trầu của người Thăng Long thế kỷ XII: “Họ có tục đem theo một vài túi con đầy trầu cau đeo ở thắt lưng, họ để mở trong khi qua lại phố phường để mời bạn bè. Khi gặp họ bắt đầu chào hỏi nhau, rồi mỗi người lấy ở trong túi của bạn một miếng trầu để ăn”.
Cùng tìm hiểu về nghệ thuật têm trầu
Để têm được miếng trầu đẹp, gồm: cau, lá trầu, thuốc xỉa và vôi, đòi hỏi người tiêm trầu phải khéo tay, gấp nếp miếng trầu vuông vắn. Têm trầu cánh phượng – Nghệ thuật của người Hà Nội “Quả cau nho nhỏ, lá trầu xanh.”
Người Hà Nội nói riêng và người Việt Nam nói chung xưa kia coi việc têm trầu là một nghệ thuật. Nói đến trầu têm cánh phượng là nói đến miếng trầu vùng Kinh Bắc. Cũng vẫn nguyên liệu ấy, nhưng cách têm đẹp, kiểu cách, đã thể hiện sự khéo léo của những liền chị, người gái quê Kinh Bắc. Vì thế, miếng trầu có sức hấp dẫn đặc biệt và để lại ấn tượng sâu sắc cho bất cứ ai, dù chỉ một lần được mời.Nhìn miếng trầu têm có thể phán đoán được tính cách, nết người têm trầu.
Miếng trầu têm vụng về là người không khéo tay; miếng trầu nhỏ miếng cau to là người không biết tính toán làm ăn; miếng trầu quệt nhiều vôi là người hoang phí không biết lo xa. Cách ăn trầu của người Hà Nội rất duyên dáng. Họ ăn trầu để làm đỏ môi, đen răng và tạo ra nét môi cắn chỉ rất đẹp. Khi ăn trầu, người Hà Nội không cho cả trầu và rễ vào một lúc mà ăn từng thứ một. Cau được nhai dập, rễ trầu được quét vôi rồi khi ăn, người ta lấy tay quệt ngang miệng để tạo nét môi cắn chỉ.
Người Việt Nam ta ăn trầu như thế nào?
Nguyên liệu ăn trầu cau sẽ gồm lá trầu (loại lá có màu xanh sẫm bóng và có các gân nổi rõ ở mặt bên dưới), quả cau (có màu xanh ánh vàng, hình nón, kích thước xấp xỉ cỡ quả trứng gà, bên trong lốm đốm) và ít vôi (loại vôi tôi để lâu, nhão, màu trắng hoặc màu hồng, thường bán chung ở nơi mua trầu cau). Lá trầu và cau sẽ được cất trong cơi trầu làm bằng đồng, vôi thì đặt trong bình vôi. Đầu tiên, người ta sẽ bổ cau ra làm sáu miếng nhỏ. Cau được chọn phải là cau tươi hoặc cau khô.
Nếu là cau khô thì cần ngâm nước trước khi ăn khoảng 20 phút cho cau mềm ra. Tiếp đến, người ta sẽ dùng chìa vôi để quét vôi lên lá trầu, gấp lại rồi lấy một miếng cau vào miệng nhai nát hỗn hợp 3 món này.
Nếu những người lớn tuổi hoặc những người răng yếu thì sẽ cho hỗn hợp trầu cau và vôi vào ống giã trầu. Đây là dụng cụ có hình dáng tương tự như chum uống rượu với kích thước to nhỏ khác nhau tùy vào nhu cầu người dùng. Tiếp đến, người ta sẽ dùng một cái que bằng kim loại (gọi là ống ngoáy trầu) để nghiền nhỏ lá trầu và quả cau ra rồi mới nhai hỗn hợp này.
Kết
Trong đời sống hằng ngày, người ta ăn trầu theo một cách đơn giản. Thế nhưng, vào những dịp quan trọng như đám cưới, đám hỏi, lễ hội thì miếng trầu sẽ được xếp cầu kỳ hơn và cách têm đó gọi là têm trầu cánh phượng. Cách têm trầu này xuất phát từ vùng Kinh Bắc khi xưa (là tên một địa danh cũ ở phía Bắc của Việt Nam, nay bao gồm toàn bộ ranh giới 2 tỉnh Bắc Giang, Bắc Ninh và một phần nhỏ các tỉnh thành lân cận là Lạng Sơn, Hưng Yên và Hà Nội).
Cho tới ngày nay, tuy tục ăn trầu và mời trầu ít phổ biến như xưa lá trầu vẫn mang một ý nghĩa sâu xa nhất định trên nhiều lĩnh vực như y học, tâm lý xã hội, bản sắc truyền thống dân tộc, …Trầu cau chỉ là một thứ nhai chơi, tuy đơn sơ nhưng vẫn là thứ không thể thiếu trong việc giao hiếu, kết thân, lễ tế, cưới hỏi, bởi miếng trầu đã mang đậm dấu ấn văn hóa Việt Nam.Những vật dụng dùng trong tục ăn trầu giờ đây đã trở thành di sản của một phong tục tập quán tốt đẹp được lưu giữ mãi trong mỗi người Việt chúng ta.
Nguồn: Eduviettel.vn
