Việc thăm dò, khai quật Khu di tích chùa Ngũ Đài (tỉnh Hải Dương) đã cung cấp cơ sở khoa học, đảm bảo tính đầy đủ, hoàn chỉnh, cung cấp dịch vụ phục vụ xây dựng hồ sơ, được UNESCO công nhận cụm di tích 3 thuộc các tỉnh là nguồn di sản của thế giới với nhiều nét đọc đáo. Di tích lịch sử Yên Tử gắn liền với tên tuổi của Phật hoàng Trần Nhân Tông (1258-1308), vị vua từng hai lần dẫn quân đánh bại quân Nguyên Vương xâm lược vào nước ta, sau đó từ bỏ ngai vàng và đến Yên Tử để tu hành và sáng lập Thiền Lâm Chính Tông Việt Nam.
Ngày xưa và nay, Yên Tử là một nơi tập trung những điều liên quan đến phật giáo. Là nơi thờ cúng phật pháp của đất nước ta. Gắn liền với nhiều công trình kiến trúc cổ được xây dựng trong các thời kỳ lịch sử khác nhau (Lý, Trần, Lê, Nguyễn). Về mặt địa lý, Yên Tử là một dãy núi thấp thuộc hệ thống vòm Đông Triều, là vùng địa chất được hình thành từ kỷ Đệ tứ, với các loại đá nguyên sinh như sa thạch, sỏi và các lớp phù sa cổ. Các khối hình học phức tạp của khu vực đã tạo nên những cảnh quan kỳ vĩ, như thác Nguyên Tu, thác Vàng, thác Bạc, cổng trời, phố Đông, rừng trúc, núi Yên Tử thiên nhiên hùng vĩ.
Quy mô rộng lớn
Theo lý lịch di tích và truyền tụng trong dân gian, chùa Ngũ Đài (Kim Quang tự) nằm ở chân núi Đống Thóc, thuộc khu vực Ngũ Đài Sơn, phường Hoàng Tiến, thành phố Chí Linh do Thiền phái Trúc Lâm xây dựng dưới triều vua Trần Minh Tông (năm 1320) và trùng tu vào các thời Lê, Nguyễn, đã có một thời kỳ phát triển rực rỡ với quy mô nguy nga, tráng lệ.
Trong hơn 1 năm qua, được sự đồng ý của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia và Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hải Dương đã phối hợp thăm dò và khai quật tại Di tích chùa Ngũ Đài với diện tích hơn 1.200 m2. Kết quả, các cơ quan trên đã xác định được 4 lớp kiến trúc thuộc 4 giai đoạn xây dựng, trùng tu và biến đổi của di tích. Qua đó đã xác định được mặt bằng, quy mô, kết cấu của chùa Ngũ Đài qua các giai đoạn lịch sử, kéo dài từ đầu thế kỷ 14 (thời Trần) đến đầu thế kỷ 20 (thời Nguyễn).
Kết quả khai quật cũng đã thu được một khối lượng lớn các vật liệu kiến trúc và đồ thờ tự, đồ sinh hoạt, góp phần bổ sung cho việc nghiên cứu và giám định niên đại của di tích qua các thời kỳ lịch sử, giúp ích cho quá trình nhận thức và định hướng nghiên cứu, quy hoạch trong di tích thời gian tới.
Quần thể di tích và danh thắng
Đoàn khai quật cũng đã mở rộng khảo sát và thám sát ở các khu vực xung quanh và đã phát hiện nhiều địa điểm có dấu tích của các công trình kiến trúc chùa, tháp có niên đại từ thời Trần đến thời Nguyễn phân bố khắp tại các khu vực núi Đống Thóc, Bát Hương, dãy Hang Khánh, khe Hang Mẳn…, tạo thành một quần thể chùa Phật rộng lớn, có mối quan hệ khăng khít với nhau.
Kết quả khai quật cũng cho thấy vào thời Trần, chùa Ngũ Đài là một trong những ngôi chùa thuộc Thiền phái Phật giáo Trúc Lâm và có mối liên hệ mật thiết với hệ thống chùa ở Yên Tử, Quỳnh Lâm, Ngọa Vân (Quảng Ninh) cũng như Thanh Mai, Côn Sơn (Hải Dương) và Vĩnh Nghiêm, Mã Yên, Am Vãi, Khám Lạng (Bắc Giang), tạo thành một vùng “tam giác Phật Giáo Trúc Lâm Yên Tử” phát triển rực rỡ.
Đây là những thông tin quan trọng, giúp ích cho quá trình tìm hiểu. Nghiên cứu về không gian phân bố của hệ thống di tích chùa, tháp Phật giáo Trúc Lâm Yên Tử. Cũng như các vấn đề về an ninh quốc phòng của quốc gia Đại Việt thời Trần. Từ đó cung cấp cứ liệu khoa học, đảm bảo tính chân xác, toàn vẹn để phục vụ cho việc xây dựng hồ sơ trình UNESCO công nhận Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử tại 3 tỉnh Quảng Ninh, Hải Dương và Bắc Giang là Di sản văn hóa thế giới.
Có một số ngôi chùa nhỏ
Chùa Bí Thượng
Chùa Bí Thượng xưa được khởi dựng từ thời Hậu Lê. Trên mặt nền kiến trúc hình chữ Nhất, từng được trùng tu, tôn tạo nhiều lần trong lịch sử. Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, chùa bị phá hủy hoàn toàn. Năm 1993, chùa được dựng lại trên mặt nền kiến trúc hình chữ Đinh. Quay hướng Tây Nam, hệ khung bằng bê tông, tường xây gạch, mái lợp ngói Tây. Tiền đường gồm ba gian, hai chái nối với ba gian hậu cung. Hai dãy tả vu, hữu vu mỗi bên 9 gian, kiến trúc đơn giản, thờ Thập bát La Hán. Nhà tổ ở phía sau chùa chính, được dựng trên mặt nền hình chữ Nhất. Gồm năm gian, mái lợp ngói mũi hài, hai đầu hồi bít đốc. Vì kèo nóc kiểu giá chiêng chồng rường con nhị.
Chùa Suối Tắm
Được dựng dưới chân núi, sát bên bờ suối Tắm, bố cục mặt bằng kiến trúc dạng chữ Đinh. Gồm ba gian hai chái bái đường và một gian hậu cung, mái lợp ngói mũi hài. Có đầu đao ở bốn góc mái trang trí hình mây cuộn và rồng, trên bờ nóc trang trí hình rồng. Kiến trúc nhà tổ được bố trí trên mặt nền hình chữ Nhất Gồm ba gian hai chái, mái lợp ngói mũi hài, đầu đao bốn mái. Hai dãy Tả vu, Hữu vu mỗi bên có mái lợp ngói mũi hài. Đầu đao ở bốn góc mái trang trí hoa văn mây xoắn.
Chùa Cầm Thực
Nằm về bên trái con đường vào Yên Tử. Chùa cũ được dựng từ thời Trần, bố cục mặt bằng kiến trúc kiểu chữ Nhất, gồm 6 gian. Nay chỉ còn nền móng. Dựa trên những dấu tích còn lại. Chùa (mới) đã được xây dựng lại vào năm 1993. Gồm các hạng mục: chùa chính, nhà Mẫu và các công trình phụ trợ. Chùa chính có bố cục mặt bằng kiến trúc kiểu chữ Đinh. Gồm ba gian, hai chái, mái lợp ngói vẩy. Nhà Mẫu có bố cục mặt bằng kiến trúc kiểu chữ Nhất. Gồm ba gian, tường hồi bít đốc, mái lợp ngói vẩy.
Nguồn: Ngaynay.vn
